"Sanki o sevgi pıtırcığı, sarmaş dolaş çocuğum gitti, yerine ne zaman neye ağlayacağı neye kızacağı belli olmayan, her şeyden şikayetçi huysuz bir yabancı geldi." "Hocam yapmayın biz de genç olduk ama anne babamızın sözünün dışına çıkmazdık, izinsiz bir şey yapmazdık, bu ergenlik yeni moda herhalde." "Bazen kendimden o kadar çok yoruluyorum ki, sanki her şey kontrolden çıkmış gibi geliyor" "Her şeyden korkuyorlar, onu yapma bunu yapma, sanki küçücük çocuğum"
Bunlar ergen çocukları olan ailelerden, öğretmenlerden ve ergenlik döneminin içinde olan gençlerden duyduğum ifadeler. Bir uçta çocuklarından uzaylı gibi bahseden aileler, diğer uçta ailelerini eleştiri yağmuruna tutan gençler var. Peki, nedir bu dönemi bu kadar özel kılan. Gerçekten ergenlik batının uydurduğu bir safsata mı, yoksa değişen rahat yaşam koşulları nedeni ile sadece şımarıkça davranışlar mı? Aslında ergenlerin davranışları, bir tutum ya da seçim değil, tamamen biyolojik ve kaçınılmaz bir değişimin sonucudur.
Aslında tüm anlayamadığımız davranışların altında yatan tamamen nörolojik nedenler. 20 yıl önce beynin gelişiminin yaşamın ilk birkaç yılı içerisinde olduğu düşünülüyordu. Ancak son 15 yıldır MRI gibi beyin görüntüleme teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde sinirbilimciler her yaştan insanın beyninin içine bakmaya ve beyin yapısındaki değişiklikleri incelemeye başladı. Bu gelişmeler, beynin sadece çocuklukta değil, 20`li yaşların sonlarında kadar gelişimini devam ettirdiğini gösterdi. Sinirbilimdeki bu gelişmeler ergenlik dönemindeki değişiklikleri anlamlandırma açsından da farklı bir bakış açısı kazandırdı.
Bilim insanlarının ergen beyni ile ilgilenmelerinin bir diğer nedeni ise, yetişkinlikteki kaygı bozukluğu, depresyon, bağımlılık ve yeme bozukluğu gibi birçok sorunun başlangıcının ergenlik dönemine dayanıyor olması.
Bu yazıda, ergenlik dönemindeki bu önemli değişikliklerin bir kısmının beyin gelişimi ile ilişkisini ve neler yapabileceğimiz konusu üzerinde duracağım.
ERGEN BEYNİ NASIL KARAR VERİR?
Beynimizin prefrontal korteks denilen ön bölümü ilginç bir bölümdür. Beyin arkadan öne doğru geliştiği için en son gelişen bölümüdür ve gelişimini 20`li yaşların sonuna kadar sürdürür. Bu bölüm kişiliğimiz, duygusal durumumuz ve olaylara ilişkin yargılarımızdan, plan yapmamızdan, karar vermemizden sorumludur. Aynı zamanda sosyal ilişkiler üzerinde de etkilidir, insanları anlamamızı sağlar. Prefrontal korteks düşüncelerimizi ve davranışlarımızı hedeflerimiz doğrultusunda koordine eder. Dahası olayların sonuçlarını tahmin etmemizi, sosyal durumlardaki davranışlarımızı kontrol ederek aptalca şeyler yapmamızı engeller. Bu bölümü uzun uzun anlatmamın nedeni, ergenlik döneminde bu bölümü çevreleyen gri madde içerisindeki bağlantıların yetişkin hayatına hazırlık için bir budanma evresinde olması dolayısıyla tam kapasite faaliyet gösterememesidir.
Sanırım sadece bu kadar bilgiyle bile neden ergenlerin "bana bir şey olmaz" düşüncesi ile kolaylıkla risk alabildiklerini açıklıyor. Çünkü bu bölümdeki devam eden gelişim süreci ergeni daha dürtüsel ve olayların sonuçlarını daha az dikkate alan bir duruma sokuyor. Aynı zamanda bu dönemde ergenler akranlarını etkilemek için akranları ile birlikteyken çok daha fazla risk alma eğilimine giriyor.
Ama işin daha ilginç kısmı beynimizin iç bölgelerinde gizli. Burada bir bölüm, ödül durumu gibi şeylere verilen duygusal tepkilerle ilgili bölümüdür. Ve bu sadece insanlara özgü bir şey değildir. Fareler ve maymunlar için de geçerlidir. Canlıların hepsi hoşlarına giden bir şey elde ettiklerinde beyinleri büyük heyecanla karşılık verir. Ancak araştırmalar gösteriyor ki aynı ödüle karşı ergen beyninin striatum denilen bölgesi çok daha fazla uyarılıyor, bunun anlamı;
Ergenlik döneminde bir genç, arkadaş çevresi ile içtiği bir sigaradan çok keyif aldığında, sigarayı her gördüğünde beyni bundan çok hoşlandığını hatırlatacak ve ergen bunu daha çok deneyimlemek isteyecek.
Bir diğeri, kaçırdığı arabayı sürerken yaşadığı heyecan duygusundan ötürü, ehliyeti olmamasına rağmen, kaza yapma ihtimali sonucu başına gelebilecekleri düşünmeden evden babasının arabasını daha sık kaçırıp arkadaşları ile son sürat araba kullanacak, Instagram`dan on yüz milyon beğeni almak için şekilden şekle girerek fotoğraf çektirecek.
Sonuç olarak ergenler, daha çok haz alma ilkesi üzerine kurulu ve olayların sonuçlarını düşünemeyen bir beyin gelişimi evresinde. Ebeveynlerin çileden çıkaran bu davranışların bir kısmının nedeni bu.
Ergenlikte Sosyal İlişkiler Ergen ailelerinin şikayetçi oldukları bir diğer noktada eski sevimli çocuklarının artık kendileri ile hiç bir yere gelmek istememeleri, sadece arkadaşları ile takılmak istemeleri, en ufak bir şeyden beni rezil ettin sözleri ile olay çıkarmaları.
Bu durum da yine beynimiz ile ilgili desem! Şöyle ki prefrontal korteksin tam orta kısmı sosyal kararlar vermemizi, diğer insanlar hakkında düşüncelerimizi belirleyen bölüm. Bu bölüm aynı zamanda kendimizi herhangi bir durumda düşündüğümüzde aktive olan bölümdür. Yapılan çalışmalar gösteriyor ki bu bölümün çocukluktan ergenliğe geçerken aktivasyonu artıyor ve 15 yaşında zirveye ulaşıyor. Bu nedenle ergenler toplum içerisinde küçük duruma düşmekten, eleştirilmekten, hata yapmaktan inanılmaz korkuyorlar ve stres altına giriyorlar. Şimdi ergenlerin metroda ya da otobüste pencereden sürekli kalıp gibi saçlarını düzeltmeye çalışmalarını ya da sosyal ortamlarda size çok doğal gelen bir hareketiniz karşısında, "rezil ettin beni" diyerek dehşet tepki vermesinin nedenini daha iyi anlıyor olmalısınız.
UYKU ve UYKUSUZLUK
Sabahları okula giderken uyanmayan, gecenin bir vakti bilgisayar başından kalkıp yatmayan ergen ebeveynleri buraya dikkat! Ergenlik süresince gençlerin uyku düzenleri değişir. Ergenlerin beyinleri farklı zamanlarda melatonin salgıladığı için, bu kimi zaman kendilerini yorgun hissetmelerine neden olabilir. Bu durum gece boyunca uykusuz bırakıp, sabah geç uyanmalarına neden olabilir. Bu nedenle sağlıklı bir uyku konusunda gerekli bilgilendirmeleri yapıp (uykudan en az 4 saat önce ekrandan ve yapay ışıktan uzaklaşma) ardından okul saatlerinin saat 10.00`a çekilmesini umut edebilirsiniz.
PEKİ TÜM BU NÖROLOJİK GERÇEKLER IŞIĞINDA NE YAPABİLİRİZ!
Ergenlik dönemi aynı zamanda yeni bilgileri öğrenme konusunda beynimizin en aktif dönemlerinden biri. Bu nedenle yeni durumlara duyulan bu ilgiyi olumlu yönde kullanabilirsiniz. Çocuğunuzu farklı müzik türleri, spor dalları, kitaplar vb. ile tanıştırarak yeni merakını ve öğrenme becerisini olumlu bir alana yönlendirebilirsiniz.
Çocuğunuza sağlıklı/güvenli riskler almasına izin verin: Çocuğunuzun yeni bir enstrüman, spor denemesi, seyahat etmesi gibi daha güvenli riskler almasına fırsat tanıyıp, olumsuz risk davranışlarından uzak durmasına yardımcı olabilirisiniz.
- Duygularını ifade edebilmeleri için yeni çıkış yolları bulmalarına yardımcı olabilirsiniz. Ergenler aslında duygularını açıklamak ve kontrol etmek istiyorlar. Ancak bu konuda zorluk yaşıyorlar. Birçok genç bu çalkantılı duygu durumu ile baş etmek için spor veya müzik programları izlemeyi ya da şiir yazmayı deniyor.
- Unutmayın onlar, siz yetişkinler gibi olayların sonuçlarını aynı şekilde değerlendiremiyorlar. Bu nedenle uzun nutuklar çekmek yerine, yaptığı seçimin olası olumlu ve olumsuz sonuçları hakkında konuşabilirsiniz. Bu sayede farkındalığını artırabilir ve hatta kendi fikrinizi de paylaşabilirsiniz.
- Ergenlik döneminde sizi ağır eleştirilere maruz bıraksa da, kimi zaman tutarsız davranışları ile sizi çileden çıkarsa da, olumsuz geri bildirimler yerine sık sık olumlu övgülerde bulunmayı ihmal etmeyin. Unutmayın kendileri ile o kadar fazla ilgililer ki her olumlu geri bildirim olumlu kendilik algıları için çok önemli.
Bu dönemde olumsuz davranışları konusunda geri bildirimde bulunmadan önce ebeveyn olarak önce siz olumlu rol model olun. Unutmayın, çocuğunuza bağırarak ona saygılı olmayı öğretmezsiniz.
Ergenler her ne kadar ailelerinden kaçınmak ister gibi görünseler de aslında alt metinleri tam olarak şöyle der "Bana çok yakın olup beni boğmayın, ama aynı zamanda ulaşabileceğim kadar yakın olun ki, ihtiyaç duyduğum her an elimden tutabilin" Bu nedenle sürekli iletişim halinde kalmaya çalışın. Arkadaşları ile tanışın, sık sık okulunda ziyarete gidin.
Sonuç olarak beyin gelişiminin ergenlik üzerindeki etkilerini tek bir yazıya sığdırmak çok mümkün değil. Sadece şunları unutmayın, ergenlik Amerika`nın uydurduğu yeni moda bir şey değil. Bu hep vardı, sadece bilimdeki gelişmeler ve değişen şartlarla çocukluk ve gençlik dönemi yetişkinlikten ayrı bir dönem olarak kabul edildi ve bu yaş grubuna ilişkin beklentiler değişti. Kaynak: http://www.bursakalder.org/bulten1/icerik.php?bulten=egitim_kalite&id=190
www.bursaegitim.net, gizliliğinizi korumak ve kullanılmakta bulunan teknolojik altyapıdan en üst seviyede yararlanmanızı sağlayabilmek amacıyla; kişisel bilgi ve veri güvenliğiniz için çeşitli gizlilik ilkeleri benimsemiştir. Bu gizlilik ilkeleri dahilinde www.bursaegitim.net, internet sitesi ve tüm alt internet sitelerinde veri toplanması ve/veya kullanımı konusunda uygulanmak üzere belirlenmiş ve beyan edilmektedir.
www.bursaegitim.net, internet sitesini ziyaret etmekle ve/veya kullanmakla ve/veya üye olmakla belirtilen bu ilkelerin tümü Kullanıcı tarafından kabul edilmiş sayılır. www.bursaegitim.net, sayfasında belirtilen iletişim adreslerinden birisi ile kendisine yapılacak geri bildirimler doğrultusunda, “Gizlilik Bildirimi” bölümünde düzeltme ve güncelleme gibi işlemleri, önceden bildirmeksizin her zaman yapabilir. www.bursaegitim.net, “Gizlilik Bildirimi” bölümünü belli aralıklarla güncelleyebilir ve kullanıcı belli aralıklarla bu bölümü ziyaret ederek yeni gelişmelerden haberdar olabilir.
www.bursaegitim.net, ziyaretçileri ya da kullanıcıları tarafından www.bursaegitim.net, adlı web sitesi üzerinden kendisine elektronik ortamdan iletilen her türden kişisel bilgileri ve verileri, üçüncü kişilere hiç bir şekilde açıklamayacaktır.www.bursaegitim.net, sunmuş olduğu hizmetlerin ve servislerin daha efektif kullanılabilmesi amacıyla 3. kurum ve kuruluşlarla çeşitli şekillerde işbirliği yapabilir. Bu işbirliği; reklam, sponsorluk, izinli pazarlama, veri paylaşımı ve yasal diğer ticari yöntemlerle olabilir. www.bursaegitim.net, iletişim faaliyetlerinde, kanunların öngördüğü şekilde izinli iletişim / pazarlama yapacağını, kullanıcının isteği dışında iletişim yapmamayı, kullanıcının sistemden ücretsiz ve kolayca çıkabilmesini sağlayacak araçlar sunmayı beyan ve taahhüt eder. www.bursaegitim.net, kendisine iletilen kişisel verileri ve bilgileri, bilgilerin toplanması ile ilgili açıklanan yukarıdaki amaçlar dışında üçüncü kişilerle kesinlikle paylaşmayacak, satışını yapmayacak ve hiçbir şart altında kullanılmasına izin vermeyecektir.
Sitedeki sistemle ilgili sorunların tanımlanabilmesi ve www.bursaegitim.net sitesinde çıkabilecek muhtemel sorunların acil olarak giderilmesi için, www.bursaegitim.net, gerektiğinde kullanıcıların IP adresini kaydedebilir ve bu kayıtları anılan bu amaçlarla kullanabilir. Bu IP adresleri, www.bursaegitim.nettarafından kullanıcılarını ve ziyaretçilerini genel anlamda tanımlamak ve kapsamlı şekilde demografik veri toplayabilmek amacıyla kullanılabilir. www.bursaegitim.net, sitesinin 5651 sayılı yasada belirtilen trafik verisi saklama yükümlülükleri ayrıca saklıdır.
www.bursaegitim.net’e kayıt olarak üye sıfatının kazanılması için veya üye olmaksızın çeşitli servis ve içeriklerden faydalanabilmesi için, ziyaretçilerin kendileriyle ilgili bir takım kişisel bilgilerini (örnek olarak: isim ve soy isim, telefon numarası, posta adresi, e-posta adresi vb.) formlar aracılığıyla www.bursaegitim.net’e vermeleri gerekmektedir. www.bursaegitim.net’in kayıt sırasında talep edebileceği bu bilgiler sistemde kayıtlı olarak tutulabilir. İletilen bu kişisel bilgiler, gerektiğinde kullanıcılarla iletişime geçmek amacıyla da kullanılabilir. www.bursaegitim.net, tarafından talep edilebilecek bilgiler veya kullanıcı tarafından aktarılan bilgiler veya Site üzerinden yapılan işlemlerde ortaya koyulan ilgili bilgiler www.bursaegitim.net ve işbirliği içinde olduğu diğer kişi ve kurumlar tarafından kullanıcının kimliği hiç bir şekilde açığa çıkarılmaksızın sadece çeşitli istatistiki değerlendirmeler, belirli aralıklar ile gönderilecek olan e-postalar aracılığı ile izinli iletişim ve pazarlama, veri tabanı oluşturma çabaları ve pazar araştırmaları yapma gibi durumlar dahilinde kullanılabilir. E-bildiri gönderimlerini durdurmak isterseniz, dilediğiniz zaman gönderdiğimiz bültenlerin alt kısmında bulunan “Bildiri listemizden çıkmak için tıklayınız” linkine tıklayarak e-bildiri üyeliğinden tek tıkla, kolayca çıkabilirsiniz.
www.bursaegitim.net, site içerisinde başkaca sitelere link(bağlantı) sağlayabilir. Anlaşmalı olduğu 3. Partilerin reklamlarını ve/veya çeşitli hizmetlere ilişkin başvuru formlarını yayınlayabilir, Kullanıcıları bu formlar ve reklamlar aracılığıyla reklamveren veya anlaşmalı 3. partilerin sitesine yönlendirebilir. www.bursaegitim.net, bu bağlantı yoluyla erişilen diğer sitelerin gizlilik uygulama ve politikalarına ya da barındırdıkları içeriklere yönelik olmak üzere hiçbir sorumluluk taşımamaktadır.
Kullanıcıya ait kişisel bilgiler, tc.kimlik, ad ve soy ad, adres, telefon numarası, elektronik posta adresi ve kullanıcıyı tanımlamaya yönelik diğer her türlü bilgi olarak anlaşılır. www.bursaegitim.net, işbu gizlilik bildiriminde aksi belirtilmedikçe kişisel bilgilerden herhangi birini www.bursaegitim.net,’in işbirliği içinde olmadığı şirketlere ve üçüncü kişilere hiçbir şekilde açıklamayacaktır. www.bursaegitim.net, aşağıda sayılan hallerde ise işbu gizlilik bildirimi hükümleri dışına çıkarak kullanıcılara ait bilgileri üçüncü kişilere açıklayabilecektir. Bu durumlar;
7.1. Kanun, KHK, Yönetmelik vb. yetkili hukuki makamlar tarafından çıkarılan ve yürürlükte bulunan hukuk kurallarının getirdiği zorunluluklara uyulmasının gerektiği haller,
7.2. Milli Eğitim Bakanlığı’nın genel düzenleyici işlemleriyle, Bakanlıkla paylaşılması zorunlu hale getirilen bilgilerin istendiği haller,
7.3. www.bursaegitim.net,’in kullanıcılarıyla arasındaki sözleşmelerin gereklerinin yerine getirilmesi ve bunların uygulamaya konulmalarıyla ilgili hallerde,
7.4. Yetkili idari ve/veya adli makamlar tarafından usuli yöntemine uygun olarak yürütülen bir araştırma veya soruşturma doğrultusunda kullanıcılarla ilgili bilgi talep edilmesi hallerinde,
7.5. Kullanıcıların haklarını veya güvenliklerini koruma amacıyla bilgi verilmesinin gerekli olduğu hallerde.
www.bursaegitim.net, kendisine verilen gizli bilgileri kesinlikle özel ve gizli tutmayı, bunu bir sır olarak saklamayı yükümlülük olarak kabul ettiğini ve gizliliğin sağlanıp sürdürülmesi, gizli bilginin tamamının veya herhangi bir parçasının kamu alanına girmesini veya yetkisiz kullanımını veya üçüncü bir kişiye açıklanmasını önleme gereği olan gerekli tüm tedbirleri almayı ve üzerine düşen tüm özeni tam olarak göstermeyi işbu bildirimle taahhüt etmektedir.
www.bursaegitim.net, kullanıcılar ve kullanıcıların www.bursaegitim.net, sitesi kullanımı hakkındaki bilgileri, teknik bir iletişim dosyası olan çerezler (Cookie) kullanarak elde edebilir. Bahsi geçen teknik iletişim dosyaları, ana bellekte saklanmak üzere bir internet sitesinin, kullanıcının tarayıcısına (browser) gönderdiği minik metin dosyalarından ibarettir. Teknik iletişim dosyası bir internet sitesi hakkında kullanıcının bilgisayarındaki ilgili durum ve basit tercih ayarlarını saklayarak internet kullanımını bu anlamda kolaylaştırır. Bu bahsedilen teknik iletişim dosyası, internet sitesini zamansal oranlamalı olarak kaç kişinin kullandığını, bir kişinin ilgili internet sitesini hangi amaçla, kaç kez ziyaret ettiği ve ne kadar kaldığı hakkında istatistiki bilgiler elde etmeye ve kullanıcılar için özel olarak tasarlanmış kullanıcı sayfalarından dinamik çeşitlilikle reklam ve içerik üretilmesine yardımcı olmak üzere tasarlanmış ve kullanılmaktadır. Teknik iletişim dosyası, ana bellekten başkaca herhangi bir kişisel bilgi almak için tasarlanmamıştır. Tarayıcıların pek çoğu kurulum aşamasında bu teknik iletişim dosyasını kabul eder biçimde hazırlanmışlardır, ancak kullanıcılar dilerlerse teknik iletişim dosyasının bilgisayarlarına yerleştirilmemesi veya bu türden bir dosyasının gönderildiğinde ikaz verilmesini sağlayacak biçimde tarayıcılarının ayarlarını her zaman değiştirebilirler.
www.bursaegitim.net tarafından Site içerisinde düzenlenebilecek periyodik veya periyodik olmayan anketlere cevap veren kullanıcılardan talep edilebilecek bilgiler de, www.bursaegitim.netve işbirliği içindeki kişi ya da kurumlar tarafından bu kullanıcılara doğrudan pazarlama yapmak, istatistiki analizler yapmak ve özel bir veri tabanı oluşturmak amacıyla da kullanılabilmektedir.
www.bursaegitim.net, işbu gizlilik bildiriminde geçen hükümleri gerekli gördüğü anlarda www.bursaegitim.net sitesinde sayfasında yayınlamak şartıyla değiştirebilir. www.bursaegitim.net’in değişiklik yaptığı gizlilik bildirimi hükümleri, ilgili sayfada yayınlandığı tarihte yürürlüğe girmiş kabul edilirler.